ΔΟΚΙΜΙΟ-ΜΕΛΕΤΕΣ

1. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Από τον Δία στον Χριστό, εκδ. «Gutenberg», Αθήνα 2017. Ένα καθ’ όλα πολύτιμο και χρηστικό βιβλίο της γνωστής ιστορικού, που ορθώς η πολύχρονη ενασχόλησή της με την ιστορία την έχει οδηγήσει στο να ανιχνεύει ακατάπαυστα τα ουσιώδη· τα πραγματικά φαινόμενα διαρκείας. Θεωρώντας το θρησκευτικό φαινόμενο καίριο και διαρκείας, εγκύπτει με πραγματική σπουδή και με έναν εξαιρετικά εκλαϊκευτικό, αλλά πάντα αυστηρά επιστημονικό τρόπο, μας δίνει γλαφυρά την εποχή από το πέρασμα της πολυθεΐας στη μονοθεΐα, γεγονός που αναμφίβολα σφράγισε τα ευρωπαϊκά πεπρωμένα από όλους εκείνους που κρατούν ανοιχτή την πόρτα στον διάλογο. Μια έκδοση υψηλών εκδοτικών προδιαγραφών, που αξίζει να διαβαστεί.

2. Τζον Στιούαρτ Μιλ, Αυτοβιογραφία, εισαγωγή – μετάφραση – σχόλια Στάθης Ανδρέου, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Τον Τζον Στιούαρτ Μιλ τόσο στην πολιτική, όσο και στη συγγραφική του δράση, τον καθόρισε ο επίμονος και σταθερός αγώνας της αναζήτησης και της ανακάλυψης της αλήθειας. Κι αυτό αποτυπώνεται σε όλες τις πτυχές του έργου του, καλύπτοντας τη σφαίρα της οικονομικής και κοινωνικής δημοκρατίας, τη σφαίρα του αγώνα για τη χειραφέτηση και απελευθέρωση των γυναικών, τη σπουδή για τη φύση. Το στοιχείο όμως που διαπερνά και διαποτίζει το όλο του έργο, είναι ο λόγος, το πάθος για την ελευθερία. Ο Μιλ υπερασπίζεται και προτάσσει την ελευθερία του ατόμου απέναντι στην κρατική αυθαιρεσία, την ελευθερία του λόγου απέναντι σε κάθε μορφής λογοκρισία.   Η Αυτοβιογραφία του, ένα έργο που ξεκίνησε να γράφει στο τέλος της ζωής του, δεν αποτελεί απλώς μια σπάνια περίπτωση αυτοβιογραφίας φιλοσόφου. Αποτελεί μιαν ουσιαστική επισκόπηση μιας γεμάτης ζωής, στην οποία η βαθύτατη γνώση και παιδεία έρχεται να στοιχηθεί με τη σταθερή πεποίθηση ότι το καλό και το δίκαιο είναι αυτό που συντελεί στο μέγιστο βαθμό στο να κατακτηθεί η ανθρώπινη ευτυχία. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει και την εισαγωγή του καθηγητή Μανόλη Αγγελίδη με τίτλο «Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ στον ορίζοντα της όψιμης πολιτικής οικονομίας και των ευρωπαϊκών επαναστάσεων» που φωτίζει περαιτέρω το εύρος της προβληματικής του μεγάλου διανοητή, αλλά και φέρνει στην επιφάνεια υποτιμημένες πτυχές της σύνολης φιλοσοφίας του.

3. Νίκος Ιγγλέσης, Στρατηγικές Επιλογές Επιβίωσης του Ελληνισμού, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Η ουσιαστική χρεοκοπία το 2010, μέσα στην Ευρωζώνη, οδήγησε στην οικονομική καταστροφή και την κοινωνική αποδόμηση που επέφεραν τα Μνημόνια. Όλοι οι συντελεστές ισχύος του Ελληνισμού καταρρέουν με γεωμετρική πρόοδο. Η διαρκής λιτότητα, η καταστροφή της παραγωγικής βάσης, η απώλεια της νομισματικής ανεξαρτησίας, η δουλεία του συναλλαγματικού χρέους, η δημογραφική αλλοίωση, η ξένη εξάρτηση και οι απειλές κατά της ακεραιότητας της χώρας απαιτούν μιαν επανατοποθέτηση του ζητήματος σε διαφορετική βάση από αυτήν που μας οδήγησαν οι μνημονιακές επιλογές. Το βιβλίο του Νίκου Ιγγλέση αποτελεί μια γνωσιακή βάση των στοιχείων εθνικής στρατηγικής την οποία χρειάζεται απεγνωσμένα η Ελλάδα, αν θέλει να επιβιώσει στο μέλλον. Η κριτική του, που αγγίζει τον πυρήνα της καθολικής εθνικής και κοινωνικής κρίσης, δεν εξαντλείται όμως μόνο σε διαπιστώσεις. Συστηματικά και τεκμηριωμένα, χωρίς να υποτιμά τις τρομακτικές δυσκολίες, επιδιώκει κατά το μέρος του, να συμβάλει στο επόμενο αναγκαίο βήμα, στη συγκρότηση δηλαδή ενός ρεαλιστικού στρατηγικού σχεδιασμού που θα οδηγήσει στην ανάδειξη ενός νέου εθνικού-λαϊκού μπλοκ. Και που αυτό με τη σειρά του θα δώσει διέξοδο στις δυνάμεις της εθνικής και κοινωνικής χειραφέτησης.

4. Σπύρος Σακελλαρόπουλος, Ο κυπριακός κοινωνικός σχηματισμός (1191-2004). Από τη συγκρότηση στη διχοτόμηση, εκδ. «Τόπος», Αθήνα 2017. Ένα νέο βιβλίο ήρθε να προστεθεί στην ήδη υπάρχουσα πληθωρική βιβλιογραφία περί το Κυπριακό. Όμως το βιβλίο του Σπύρου Σακελλαρόπουλου δεν είναι μια συνήθης, αλλά μια φιλόδοξη πολύχρονη έρευνα που στοχεύει στην κάλυψη 800 περίπου χρόνων κυπριακής ιστορίας. Εξακτινωμένο σε ένα πελώριο εύρος ζητημάτων και με πολλά ανοικτά μέτωπα, το βιβλίο του Σ.Σ. φιλοδοξεί και πέτυχε να καλύψει αρκετά από αυτά. Έχοντας υψηλό αίσθημα ευθύνης στο να καταγράψει με όσον το δυνατό περισσότερα στοιχεία το χρονικό όχι μόνο από την οπτική της ελληνοκυπριακής πλειονότητας, αλλά και από πλευράς τουρκοκυπριακής μειονότητας, ο συγγραφέας ανατέμνει τα συγκλίνοντα αλλά και τα αποκλίνοντα στοιχεία των δύο πλευρών.

Κομβική θέση στην όλη εργασία κατέχουν οι απόψεις και πρακτικές της ελληνοκυπριακής Αριστεράς, είτε ως ΚΚΕ αρχικά, είτε ως ΑΚΕΛ στη συνέχεια. Ο Σ.Σ. γνωρίζει καλά το θέμα, επειδή το έχει ψάξει συστηματικά, πολύ πριν ασχοληθεί με την παρούσα μελέτη. Η «αντιφατικότητα» που εμφανίζεται στις διαδοχικές προσεγγίσεις του, δεν είναι αντιφατικότητα του συγγραφέως, αλλά του ίδιου του αριστερού κινήματος στην Κύπρο.

Ο συγγραφέας χωρίς προσφυγή σε γενικολογίες ή μαξιμαλισμούς, έχει πλήρως αποτυπώσει τη διαχρονικά φοβική απέναντι στα εθνικά ζητήματα και τον πατριωτισμό στάση μεγάλου μέρους της Κυπριακής Αριστεράς, σε όλη τη μέχρι και σήμερα διαδρομή της.

Είναι πλήθος τα στοιχεία εκείνα που παρατίθενται συστηματικά συνδέοντας τους ποικίλους κρίκους του Κυπριακού, αποδεικνύοντας το πόσο πολυσύνθετο και πολύπλοκο είναι και πως ως εκ τούτου δεν προσφέρεται σε εύκολες απαντήσεις ή ευχολογία. Γι’ αυτό με το βιβλίο του Σ.Σ. δεν τελειώνεις εύκολα. Όχι, φυσικά, γιατί είναι ένα ογκοδέστατο βιβλίο, αλλά γιατί είναι ένα βιβλίο που αναδεικνύει με επαρκή τρόπο πλείστα όσο κεντρικά επίδικα περί το Κυπριακό.

5. Πινάρ Σελέκ, Επειδή είναι Αρμένιοι, μτφ. Οχανές-Σαρκίς Αγαμπατιάν, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Η Γενοκτονία των Αρμενίων συνέβη πριν από έναν αιώνα. Μια μαύρη σελίδα της τουρκικής ιστορίας, πάντα υπό αμφισβήτηση, πάντα ένα ταμπού^. ένα δράμα που στοιχειώνει τις καρδιές και το πνεύμα κάθε γενιάς. Η Πινάρ Σελέκ εξετάζει τη σχέση της με το γεγονός αυτό και την κοινότητα-θύμα. Αναπολώντας τις αναμνήσεις και τις συναντήσεις της όλα αυτά τα χρόνια, αφηγείται τι σημαίνει το να κατασκευάζεις συνθήματα που διακηρύσσουν εθνική ανωτερότητα. Ερχόμενη σε επαφή με φοβισμένους και σιωπηλούς ανθρώπους, οργώνοντας την πατρίδα της την Κωνσταντινούπολη, όπου τα αρμενικά ονόματα έχουν σβηστεί από τις πινακίδες των καταστημάτων, παίρνοντας ενεργό μέρος στα κινήματα της άκρας αριστεράς που έχουν υιοθετήσει την άρνηση. Πέρα από αυτό καθεαυτό το Αρμενικό Ζήτημα, αυτή η ευαίσθητη μαρτυρία, διεισδυτική και ενίοτε αυτοκριτική, καταγγέλλει τα αδιέξοδα της βίας και σφυγμομετρεί τις μεταλλάξεις της συλλογικής στράτευσης.

6. Πέτρος Παπακωνσταντίνου, Το Εθνικό Ζήτημα στην εποχή μας. Η κρίση του ευρωατλαντισμού και η Ελλάδα, εκδ. «Τόπος», Αθήνα 2018. Μια ενδιαφέρουσα και επίκαιρη προσέγγιση γύρω από το Εθνικό Ζήτημα αποτελεί το βιβλίο αυτό του γνωστού δημοσιογράφου Πέτρου Παπακωνσταντίνου. Βιβλίο που  μπορεί να αποτελέσει μια ακόμη βάση, για μια ουσιαστική συζήτηση γύρω από το μεγάλο αυτό θέμα. Όπως ο ίδιος σημειώνει: «Η αλλαγή σκηνικού στην εποχή της μετα-παγκοσμιοποίησης θέτει επί τάπητος το καινούργιο Εθνικό Ζήτημα: την κατάκτηση της εθνικής-λαϊκής κυριαρχίας σε ρήξη με τις σύγχρονες Αυτοκρατορίες του κεφαλαίου. Η Ελλάδα οδεύει προς διπλή εθνική κρίση. Η ευρωπαϊκή στρατηγική κατέληξε στα μνημονιακά αδιέξοδα, ενώ η αποσταθεροποίηση της Ανατολικής Μεσογείου προκαλεί επικίνδυνες εντάσεις στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας.» Είναι προφανές το αδιέξοδο που έχουμε οδηγηθεί, και εξίσου εμφανής η δυσκολία ξεπεράσματός του. Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου με επίγνωση των προβλημάτων, αναζητεί τους όρους για ένα ριζικό αναπροσανατολισμό, έξω από το ασφυκτικό πλαίσιο του ευρωατλαντισμού.

7. Νίκος Μότσιος, Από τον Εμφύλιο στην Προσφυγιά, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Μια αυθεντική μαρτυρία, στην οποία αποτυπώνονται μ’ έναν λιτό, δωρικό τρόπο, τα συγκλονιστικά γεγονότα που συντάραξαν την Ελλάδα, από την έναρξη του Εμφυλίου το 1946, αλλά και όλα όσα ακολούθησαν μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού και την Οδύσσεια των μαχητών του στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που εγκαταστάθηκαν, με μόνιμο πόθο και στόχο τον επαναπατρισμό τους. Μια ζωηρή διήγηση των συμβάντων στα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου και σε εκείνα που ακολούθησαν τον αναγκαστικό εκπατρισμό των πολιτικών προσφύγων στις ανατολικές χώρες.  Ο συγγραφέας διηγείται την προσωπική του ιστορία, αλλά και των συντρόφων του, με τον τρόπο που διακρίνει τους αληθινούς αγωνιστές. Προσήλωση και σεβασμός στα γεγονότα, συνειδητή προσπάθεια για την ακριβή καταγραφή τους, ξεχωριστή σεμνότητα που αγγίζει τα όρια της παραλείψεως για όσα ο ίδιος είχε πράξει. Το βιβλίο αυτό του Νίκου Μότσιου είναι ένας φόρος τιμής στους χιλιάδες λαϊκούς αγωνιστές που στελέχωσαν το μεγαλειώδες κίνημα της Εθνικής Αντίστασης.

ΠΟΙΗΣΗ

1. Βαγγέλης Χρόνης, Το αρχαίο κεραμίδι, εκδ. «Καστανιώτη», Αθήνα 2018. Επιτεύγματα ενός λιτού τρόπου θεώρησης της ποίησης, έτσι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τα ποιήματα της τελευταίας συλλογής του ποιητή Βαγγέλη Χρόνη «Το αρχαίο κεραμίδι». Ποιήματα που σφύζουν από ένα λυρικό τόνο που καλύπτει προσεκτικά τον έντονο σκεπτικισμό του συγγραφέα. Τα διαβάζεις στη σειρά και νιώθεις την υπόγειά τους αλληλουχία, τον φιλοσοφικό προσανατολισμό τους, τη στρωτή τους φόρμα, μια φόρμα που δεν φέρει κανένα «ψεγάδι», εκτός από ένα: το πικρό συναίσθημα που πηγάζει κάθε φορά στην κατακλείδα των ποιημάτων του Χρόνη. Και σχεδόν σε ταράζει, γιατί έρχεται απρόσμενα, σαν τραχιά επίγευση, εκεί που όλα μέχρι πρότινος φάνταζαν λεία… Η έννοια του θείου, χωρίς πρόσημο μονοθεϊστικό ή πολυθεϊστικό, η έννοια της κόλασης και του παραδείσου, ο Άνθρωπος και ο άνθρωπος, η ζωή που «συμπτύσσεται έως εξαφανίσεως» ή μεγαλώνει όταν «στο φως η αλήθεια υποκλίνεται», η ζωοφόρος δύναμη της ομορφιάς, του κάλλους, της Τέχνης εναλλάσσονται σε μια ποίηση λιτή, δωρική, θα έλεγε κανείς, με έντονα βιωματικά χαρακτηριστικά.

2. Ιουλία Τολιά, Στου παρελθόντος την αντήχηση, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Η Ιουλία Τολιά κλωθογυρίζει επίμονα στα αγαπημένα της ποιητικά μονοπάτια σε μια σχέση ευγενικής συγγένειας με το δικό της ποιητικό παρελθόν. Ψηλαφεί τον έσω κόσμο, σκιαγραφεί τον έξω, ανατρέχει στο παρελθόν για να βρει τις απαντήσεις στο παρόν, παραμένει καχύποπτη στο μέλλον. Και στη νέα της συλλογή, ο κυρίαρχος ήχος είναι οι εκκωφαντικές σιωπές, οι παύσεις ενός λόγου εσωστρεφούς, οι αθόρυβες, υπαινικτικές εξομολογήσεις του αφηρημένου αφηγητή των στίχων της. Η ποίησή της μοιάζει με ελεύθερη κατάδυση σε ένα σύμπαν σκοτεινό, όπου το φως έχει έναν ρόλο επικίνδυνα αποκαλυπτικό: «Παρ’ όλο που δεν υπήρξα αλιέας κοραλλιών, έχω την εμπειρία του βυθού και του ερέβους. Την εμπειρία του κινδύνου της κατάδυσης. Και έλκομαι από το φως. Το δυνατό το φως. Πράγμα εξίσου επικίνδυνο.» Μια ποίηση αυθεντική, ξεχωριστού ποιητικού ήθους, στον αντίποδα της τρέχουσας ρητορικής.

3. Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης, Συντμήσεις, εκδ. «Ιωλκός», Αθήνα 2018. «Ο εγκιβωτισμός των στίχων του ολοκληρωμένος»… Αυτός ο στίχος, από το τελευταίο ποίημα της συλλογής του Κωνσταντίνου Κορίδη, εμπερικλείει την πεμπτουσία της ποίησής του. Μιας ποίησης απογυμνωμένης από κάθε είδους περιτύλιγμα, «εγκιβωτισμένης» στον πυρήνα της ίδιας της ύπαρξης,  που τη διαβάζεις σαν να γεύεσαι ένα ώριμο φρούτο, απαλλαγμένο από φλούδα και σάρκα, ένα φρούτο στο οποίο έχει μείνει μόνο το κουκούτσι. Όλοι οι ποιητικοί στοχασμοί του Κορίδη είναι συντμήσεις ζωής: μιας φευγαλέας εικόνας, ενός φευγαλέου συναισθήματος που αποτυπώθηκε στην πιο καίρια και αληθινή μορφή του χάρη στη ματιά του ποιητή. Γιατί όπως θα πει και ο ίδιος στο ποίημά του «Πόρισμα», «Εάν μια λέξη είναι ζωή/τότε ένας στίχος είναι σύμπαν».

4. Χρήστος Κεραμίδης, Ένα ποτάμι φως, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. Ο Χρήστος Κεραμίδης στη νέα του συλλογή δημιουργεί ένα ποιητικό σύμπαν γεμάτο λυρισμό και απόσταγμα σοφίας. Λέξεις που δαμάζουν το συναίσθημα, αλλά το εμπερικλείουν, το υπονοούν. Νοήματα που εισχωρούν σε βάθος στα μεγάλα ζητούμενα της ζωής, στις μεγάλες αλήθειες. Εικόνες γήινες όσο και ονειρικές, λατρεία της φύσης και του φευγαλέου της στιγμής, αγάπη για το άπιαστο και το όνειρο, μνήμες και βιώματα ερωτικά, δίνουν το σφυγμό στους στίχους του Κεραμίδη. Σε μια συλλογή που όπως πρεσβεύει και ο τίτλος σαν ένα ποτάμι φως, όχι ορμητικό, όχι εκτυφλωτικό, αλλά ήρεμο, αχνό και γαλήνιο, περνάει μηνύματα και συναισθήματα που σφύζουν από συγκίνηση, νοσταλγία, ρομαντισμό, απογοήτευση, ελπίδα. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, υπό τον τίτλο «Στοχασμοί», ο συγγραφέας αποτυπώνει με αποφθεγματικό τρόπο τον πυρήνα της εμπειρίας του πάνω στην κοινωνία και τον άνθρωπο.

5. Λάζαρος Γεωργιάδης, Τέλος, εκδ. «Στοχαστής», Αθήνα 2018. 36 αδημοσίευτα ποιήματα, γραμμένα όλα στην Δραπετσώνα το 2018. O ποιητής «χρησιμοποιεί» με ευχέρεια τον ποιητικό λόγο για να εκφράσει τον προβληματισμό του πάνω σε καίρια και δύσκολα πολιτικά και κοινωνικά θέματα, όσο και σε θέματα του βαθύτερου είναι, θέματα που εγκλωβίζονται μέσα στους στενωπούς της ψυχής και του μυαλού. Και τα 36 ποιήματα μοιάζουν με κραυγή απελπισίας που μέσα της όμως ελλοχεύει μια κάποια ελπίδα. Τα ποιήματα του Γεωργιάδη έχουν μιαν αδιόρατη μουσικότητα που τα καθορίζει· σε μια δεύτερη ανάγνωση θα μπορούσαν κάλλιστα να διαβαστούν σαν βίαια ραπ τραγούδια, σαν ψυχεδελικές κραυγές, ή συνθήματα πάνω σε τοίχο, σαν γραπτές εξομολογήσεις σε ένα σχισμένο ημερολόγιο, ή σαν άβολες λεκτικές βολές για τα κακώς κείμενα του έξω όσο και του έσω κόσμου ενός ανήσυχου ανθρώπου που αναπόδραστα ζει με το μικρόβιο της ποίησης.

Χριστίνα Ανδρέου