ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ-SCRIPTA MANENT
Έντουαρντ (Edward) Σαΐντ (Said)
Ο Έντουαρντ Σαΐντ (Ιερουσαλήμ 1935 - Νέα Υόρκη 2003) υπήρξε καθηγητής Αγγλικών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια και διανοούμενος ιδρυτική μορφή της κριτικής θεωρίας της μετα-αποικιοκρατίας. Ο Σαΐντ είναι κυρίως γνωστός για τις μελέτες του πάνω στις χώρες της Μέσης Ανατολής (Orientalism), ασκώντας κριτική πάνω στις προκαταλήψεις που έχουν οι δυτικές χώρες για τη Μέση Ανατολή και για τους αραβο-ισλαμικούς λαούς.
Διανοούμενοι και εξουσία
Κάθε διανοούμενος που έχει ως έργο τη διαμόρφωση και την έκφραση κάποιων απόψεων, ιδεών ή ιδεολογιών, τρέφει λογικά την ελπίδα ότι θα τις κάνει να λειτουργήσουν στους κόλπους της κοινωνίας. Ο διανοούμενος που ισχυρίζεται ότι γράφει μόνο για τον εαυτό του, στο όνομα της αγνής γνώσης ή της αφηρημένης επιστήμης, ούτε είναι και ούτε πρέπει να είναι αξιόπιστος. Όπως είπε κάποτε ο Ζαν Ζενέ, αυτός ο μεγάλος συγγραφέας του εικοστού αιώνα, αφ’ ης στιγμής δημοσιεύσεις ένα δοκίμιο, έχεις αυτομάτως εισέλθει στον πολιτικό βίο. Τούτο σημαίνει ότι, αν δεν θέλεις να μιλάς πολιτικά, ή σταμάτησε να γράφεις δοκίμια ή κλείσε το στόμα σου.
[…] Είναι παρά πολλοί οι διανοούμενοι που δεν χρησιμοποίησαν ως υπόβαθρο της σταδιοδρομίας τους το πνευματικό τους έργο, αλλά τη δημόσια αποκήρυξη των καταστρεπτικών αποτελεσμάτων του κομμουνισμού, τη δήλωση μεταμέλειας, την κατάδοση φίλων και συναδέλφων τους, τη συνεργασία με τους εχθρούς των πρώην φίλων τους. Ο αντικομμουνισμός δημιούργησε ολόκληρα συστήματα λόγου — από τον υποτιθέμενο πραγματισμό της σχολής του «τέλους των ιδεολογιών» ως την εφήμερη κληρονόμο της τελευταίας, τη σχολή του «τέλους της Ιστορίας». Επιπλέον, ο οργανωμένος αμερικανικός αντικομμουνισμός δεν περιορίστηκε απλώς σε μια παθητική υπεράσπιση της ελευθερίας, αλλά κατέφυγε στη βοήθεια της CIA για να στηρίξει κρυφά κάποιες κατά τα άλλα ανεπίληπτες ομάδες, όπως το Κογκρέσο για την Πολιτισμική Ελευθερία, το οποίο συνέβαλε τόσο στην παγκόσμια διάθεση του βιβλίου The God that Failed, όσο και στην επιχορήγηση περιοδικών, όπως το Encounter, και διείσδυσε στα εργατικά συνδικάτα, τις φοιτητικές οργανώσεις, τις Εκκλησίες και τα πανεπιστήμια.
[…] Κατά τη διάρκεια αυτών των διαλέξεων, έχω επισημάνει ουκ ολίγες φορές ότι το ιδανικό θα ήταν ο διανοούμενος να εκπροσωπεί τη χειραφέτηση και το διαφωτισμό – ποτέ όμως με τη μορφή αφαιρέσεων ή απόμακρων και εξωπραγματικών θεών.
Οι αναπαραστάσεις του διανοουμένου είναι πάντοτε (και πρέπει να παραμείνουν) οργανικά δεμένες με την υπαρκτή κοινωνική πραγματικότητα: την πραγματικότητα των φτωχών, των απόκληρων, των ανθρώπων που δεν ακούγονται, δεν εκπροσωπούνται και δεν διαθέτουν καμία απολύτως δύναμη. Τα φανατικά δόγματα, οι θρησκευτικές διακηρύξεις και οι μεθοδεύσεις των επαγγελματιών δεν είναι σε θέση να κρατήσουν αυτούς τους πολύ υπαρκτούς ανθρώπους στη ζωή απλώς με το να «μεταμορφώνουν» την κατάστασή τους.
[…] Η ηθική και οι αρχές του διανοουμένου δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να γίνουν ένα ερμητικά σφραγισμένο κιβώτιο ταχυτήτων που οδηγεί τη σκέψη και τη δράση σε μία μόνο κατεύθυνση. Ο διανοούμενος πρέπει να έχει ευρεία οπτική και τον απαραίτητο χώρο για να σταθεί και να υψώσει τη φωνή του στην εξουσία· η τυφλή δουλικότητα απέναντι σε αυτή την τελευταία είναι ένας από τους σοβαρότερους κινδύνους που διατρέχει σήμερα η δραστήρια, και ηθική, πνευματική ζωή.
Μετάφραση: Γιάννης Παπαδημητρίου
πίσω στα περιεχόμενα: