ΔΟΚΙΜΙΟ – ΜΕΛΕΤΕΣ

1) Σάββας Παύλου, Φιλολογικά Μελετήματα, εκδ. Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, Λευκωσία 2014. Ένας «θερισμός», όπως χαρακτηριστικά γράφει στην εισαγωγή του ο κατά πολλά έχων συμβάλει στη Γραμματεία μας φιλόλογος και συγγραφέας Σάββας Παύλου, από εισηγήσεις που διαβάστηκαν τα τελευταία 25 χρόνια σε συνέδρια και εκδηλώσεις στην Κύπρο, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ζωντανές μαρτυρίες και τεκμήρια τάσεων και ερευνητικών ροπών μιας εποχής. Και όχι μόνο θα λέγαμε, γιατί η διεισδυτική – κριτική ματιά του Παύλου αναδεικνύει και φωτίζει πολλές πλευρές της αθέατης σκοτεινής πλευράς μας με γνώση, τεκμηρίωση και αντικομφορμισμό. Ένα πολύτιμο εργαλείο για τον μελετητή – φιλόλογο που θέλει να επανδρώσει την έρευνά του με σημαντικής βιβλιογραφικής αξίας υλικό.

2) Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Νταχάου: Προφορικές και Επιστολικές Μαρτυρίες, εκδ. Μένανδρος, Αθήνα 2014. Μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, όπου ο πολυπράγμων Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης (τελευταίο του έργο Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή) καταγράφει με επιστημονική επάρκεια το ιστορικό του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Νταχάου, από το 1933 που άρχισε η λειτουργία του έως το 1945 που μπήκαν τα συμμαχικά στρατεύματα, με την έρευνα να στρέφεται αποκλειστικά στους Έλληνες κρατούμενους. Η «ψηφίδα» αυτή της ιστορίας του στρατοπέδου, έπειτα από την πολυετή ερευνητική εργασία του συγγραφέως, φωτίζεται ποικιλοτρόπως, προσφέροντας στη γενικότερη ιστοριογραφία άγνωστα στοιχεία για τους Έλληνες κρατουμένους, ενώ παράλληλα καταδεικνύει στον αναγνώστη τις θηριωδίες του πολέμου και του ναζισμού.

3) Ραμόν Μουντανέ, Η εκστρατεία των Καταλανών στην Ανατολή, εισαγωγή – μετάφραση Νίκος Πρατσίνης, εκδ. Στοχαστής / Barcino, Aθήνα 2014. Το βιβλίο είναι γραμμένο από τον Ραμόν Μουντανέ, στρατιώτη της εκστρατείας των Καταλανών στην Ανατολή το 1302–1311 μ.Χ. και οικονομικό δια­χειριστή της Καταλανικής Εταιρείας των περίφημων αλμογάβαρων – τον κατάλληλο δηλαδή άνθρωπο. Στην εποχή του απευθυνόταν στην καταλανική και αραγωνέζικη ελίτ και στην Αυλή, ενώ θεωρείται από τα πρώτα σημαντικά πεζά αναγνώσματα της καταλανικής γλώσσας. Σήμερα, αποτελεί ένα ακόμη ουσιαστικό κρίκο των βιβλίων των ταξιδιών και των ανακαλύψεων, ενώ διαβάζεται ευχάριστα από τον φιλομαθή – φιλίστορα αναγνώστη σαν περιπέτεια-χρονικό. Το βιβλίο συ­νοδεύεται από μια λαμπρή εισαγωγή, που σκιαγραφεί την πορεία του Στέμματος της Αραγώνας από τις απαρχές του, τα πρώτα βήματα της καταλανικής γλώσσας και τις σχέσεις Βυζαντίου και Αραγώνας, μέσα στον γεωπολιτικό λαβύρινθο της Μεσογείου του 14ου αιώνα, που υπογράφει ο Νίκος Πρατσίνης.

4) Δημήτριος Απ. Καραμπερόπουλος, Κοινωνικοπολιτικά βιώματα μιας εικοσιπενταετίας, Αθήνα 2013. Με αφορμή τη σημερινή κατάντια της χώρας, ο Δημήτριος Καραμπερόπουλος συγγράφει μια πολιτική μαρτυρία την οποία αφιερώνει στα παιδιά του ως ιδεολογική παρακαταθήκη, μαρτυρία που ταυτίζεται με τα κοινωνικοπολιτικά βιώματά του της εικοσιπενταετίας (1964-1989) στο Κίνημα της Χριστιανικής Δημοκρατίας. Μια βιωματική κατάθεση της ιδεολογικής διαδρομής ενός ανήσυχου ανθρώπου, συστηματικού μελετητή της νεοελληνικής ιστορίας και μαχητικού υπερασπιστή της πνευματικής κληρονομιάς του Ρήγα Βελεστινλή, που στόχο έχει να ερμηνεύσει τις όποιες επιλογές του, αλλά και να εμπνεύσει τους νεότερους για τη θέση-στάση του ενεργού πολίτη στα διάφορα πολιτικοκοινωνικά προβλήματα.

5) Κλεάνθης Γρίβας, Απεργάζονται εμφύλιο χαμηλής έντασης, εκδ. Χωνί, Αθήνα 2014. Χωρίς μασημένα λόγια και με εμφανή τα σημάδια της αγωνίας, ο Κλεάνθης Γρίβας ρίχνει τα συγγραφικά του πυρά σε όλους εκείνους τους αδίστακτους κύκλους του χρεοκοπημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος που σπρώχνουν τη χώρα εντέχνως, πλην σαφώς, στον ολισθηρό κατήφορο ενός εμφυλίου πολέμου «χαμηλής έντασης». Με συγκεκριμένες θέσεις και κριτικές απόψεις καταδεικνύει πως η παγκοσμιοποίηση δρα εναντίον της δημοκρατίας και κατεδαφίζει της κοινωνίες, ανιχνεύοντας παράλληλα όλες εκείνες τις παραμέτρους που μπορούν δυνητικά να επανορθώσουν το ζοφερό τοπίο.

6) Δαμιανός Βασιλειάδης, Δημοκρατικός Συγκεντρωτισμός ή αποκεντρωτισμός; Αυταρχική Συγκεντρωτική ή Δημοκρατική Αποκεντρωτική Εξουσία;, εκδ. Γόρδιος, Αθήνα 2014. Η παρούσα μελέτη του Δαμιανού Βασιλειάδη επιχειρεί να ρίξει φως σε κάποια θεωρητικά ερωτήματα, που δίνουν όμως και τις απαντήσεις-λύσεις στα πρακτικά ζητήματα της οργάνωσης και της μορφής ενός πολιτικού σχήματος, η οποία καθορίζεται από το ιδεολογικό του υπόβαθρο.  Ο Βασιλειάδης στο μοντέλο «φωτισμένη ηγεσία» που αντλεί τη νομιμοποίησή της από ένα δημοκρατικοφανές συνέδριο, αντιτείνει το αίτημα ενός πραγματικού εκδημοκρατισμού – αποκεντρωτισμού, όχι ως απλής διαδικασίας, αλλά ως θεμελιώδους στοιχείου για τον όποιο δημοκρατικό επανακαθορισμό.

7) Νίκος Λακόπουλος, Ο Αλέξης στη χώρα των θαυμάτων: Ο Τσίπρας, η Ελλάδα και η «Μεγάλη Αριστερά», εκδ. Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 2014.  Το βιβλίο παρακολουθεί τον νεαρό Αλέξη Τσίπρα να ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της πολιτικής Ιστορίας με διάθεση σκωπτική και ενίοτε βιτριολικό χιούμορ.  Παράλληλα, αναζητεί τις ρίζες της Αριστεράς και τις πηγές της κακοδαιμονίας του νεοελληνικού έθνους. Ένα κατεξοχήν α- δέσποτο κείμενο, που επαναβαπτίζει την Ιστορία με τη ματιά μιας οργισμένης και ασύμμετρης γενιάς,  από τον δημιουργικό συγγραφέα Νίκο Λακόπουλο, ο οποίος και προσπαθεί με «φαντασία κι όνειρο» να βρει «πάτημα» στο αβέβαιο παρόν.

8) Aντώνης Δροσόπουλος, 1914-1918. Γιατί έγινε ο πόλεμος –  πώς εξελίχθηκε – τα αποτελέσματα. Η ελληνική συμμετοχή, εκδ. Κέντρο Σοσιαλιστικών Μελετών, Αθήνα 2014. Η εν λόγω μελέτη αποτελεί τη γραπτή μετεξέλιξη της διάλεξης του συγγραφέως με τίτλο 1914 στο ΚΣΜ τον Φεβρουάριο του 2014, εμπλουτισμένη με νέες σκέψεις και θέσεις που ανιχνεύουν ένα θεμελιώδες κεφάλαιο της Ιστορίας, του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σε μια σύντομη αλλά συνεκτική και με καλά Ελληνικά ανασκόπηση.

9) Γιώργος Ν. Οικονόμου, Πολυτεχνείο 1973: Η απαρχή του αυτόνομου κινήματος, εκδ. Νησίδες, Θεσσαλονίκη 2013. Σε καίρια ερωτήματα, για το κρίσιμο κεφάλαιο της νεοελληνικής ιστορίας, την περίοδο του Πολυτεχνείου το 1973, προσπαθεί να δώσει απάντηση ο συγγραφέας, κάνοντας τις δικές του συγκρίσεις με το σήμερα. Η οπτική, έντονα κριτική και σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τις επικρατούσες εκδοχές. Τα ερωτήματα ουσιαστικά. Τι ήταν η κατάληψη και η εξέγερση του Πολυτεχνείου; Γιατί η Μεταπολίτευση δεν ακολούθησε τον δρόμο του Πολυτεχνείου; Γιατί η σημερινή επίθεση στα νοήματα της εξέγερσης; Ποια η σχέση του Πολυτεχνείου του 1973 με τις πλατείες του 2011;

10) Νίκου Κ. Ψημμένου, Για τον Ρήγα: Δοκίμια, εκδ. Δώτιον, Ιωάννινα 2011. Είναι γνωστή και δεδομένη η συμβολή του Νίκου Ψημμένου στον τομέα της νεοελληνικής φιλοσοφίας. Γι’ αυτό και κάθε παρέμβασή του έχει ένα χαρακτήρα ουσιαστικό. Η παρούσα σύντομη, αλλά ενδιαφέρουσα μελέτη για τον Ρήγα Βελεστινλή έρχεται να ενισχύσει την τρέχουσα βιβλιογραφία και περιλαμβάνει μια ερμηνευτική προσέγγιση του Θουρίου, αλλά και μια έρευνα σχετικά με τις εικαστικές απεικονίσεις της μορφής του Ρήγα και της συμβολής τους στη σφυρηλάτηση της αυτοσυνειδησίας των Ελλήνων τόσο του 19ου αιώνα όσο και του 20ού. Ένα βιβλίο χρήσιμο για τους μελετητές του Ρήγα και όχι μόνο.

11) Spyros Hadjigregoriou, The Facilitators: The Un representatives & advisers to Cyprus, 1964-2014, Nicosia 2014. Μέσα από ένα τελείως διαφορετικό πρίσμα, ο  Σπύρος Χατζηγρηγορίου προσεγγίζει το φλέγον θέμα της Κύπρου. Γραμμένο στα Αγγλικά, κάθε κεφάλαιο του βιβλίου αυτού  είναι αφιερωμένο στους 8 Γενικούς Γραμματείς και τους 24 Ειδικούς Αντιπροσώπους και Συμβούλους των Ηνωμένων Εθνών από το 1964, τον καθοριστικό ρόλο τους πριν και μετά την τουρκική εισβολή στη Νήσο το 1974 μέχρι σήμερα, τη στάση και τις θέσεις τους, στο κατά πόσο εν τέλει συνέβαλαν στην εύρεση μιας λύσης ή απομάκρυναν το επιθυμητό ενδεχόμενό της. Μέσα από τις διαφορετικές προσωπικότητες των διαμεσολαβητών, ο Χατζηγρηγορίου ανιχνεύει τα ιστορικά γεγονότα, αλλά και τα σχολιάζει με καίριες παρατηρήσεις.

12) Εύα Στάμου, Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας: Δοκίμιο για την ευδοκίμηση μιας μορφής αφηγηματικού λόγου, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2014. Στο ενδιαφέρον δοκίμιο της Εύας Στάμου προσεγγίζεται η ανθίζουσα περίπτωση της «ροζ λογοτεχνίας», δηλαδή των ανάλαφρων και τυποποιημένων αφηγημάτων ερωτικού περιεχομένου που έχουν κατακτήσει εξέχουσα θέση στις λίστες των ευπώλητων βιβλίων της χρονιάς. Η συγγραφέας εντάσσει την κατηγορία τους στο γενικότερο περιβάλλον μιας «ροζ κουλτούρας» και εξακτινώνεται σε διάφορες παραμέτρους, όπως η διάκριση μεταξύ λογοτεχνίας και παραλογοτεχνίας, οι θέσεις των υπερασπιστών της ροζ λογοτεχνίας, η σύγχυση της ροζ λογοτεχνίας με τη γυναικεία γραφή, τα διάσημα παραδείγματα, κ.ο.κ.

13) Αθανάσιος Ι. Μιχελής, Αξιολόγηση σχολείων και εκπαιδευτικών, Λαμία 2013. Στην αξιολόγηση, ένα από τα πιο σημαντικά αλλά και αμφιλεγόμενα ζητήματα της ελληνικής εκπαίδευσης, αναφέρεται η ενδιαφέρουσα αυτή μελέτη του εκπαιδευτικού Αθανάσιου Μιχελή. Ουσιαστικά αποτελεί μια συστηματική ιστορική καταγραφή της πορείας και των περιπετειών της αξιολόγησης από τον μεσοπόλεμο ως τις μέρες μας, καταγραφή που οδηγεί στην αναγκαιότητα λειτουργικής της κατοχύρωσης, ως απαραίτητου όρου για μια σύγχρονη εκπαίδευση που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών.

ΠΟΙΗΣΗ –  ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1) Νικολάι Γκόγκολ, Ο Επιθεωρητής, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 2015. Το κλασικό αριστούργημα της (θεατρικής) λογοτεχνίας σε νέα μετάφραση του Στάθη Ανδρέου, με εκτενή εισαγωγή του Λουκά Αξελού και προσεγμένη επιμέλεια και τυπογραφική στοιχειοθεσία ξανά πάλι από τις εκδόσεις Στοχαστής. Ο Επιθεωρητής γράφτηκε το 1835 και ανεβάστηκε στη σκηνή του θεάτρου Αλεξαντρίσκι της Πετρούπολης την άνοιξη του 1836. Αξίζει να αναφέρουμε ότι από την πρώτη στιγμή που ανέβηκε το έργο του Γκόγκολ, έμελλε να καθιερωθεί ως κλασικό και έκτοτε δεν έχει σταματήσει να παίζεται στις σκηνές όλου του κόσμου με αναπάντεχη επιτυχία. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει το έργο τόσο ξεχωριστό και ένα από τα σημαντικότερα κείμενα στη ρωσική και την παγκόσμια λογοτεχνία; Είναι, κατά τη γνώμη μας, το γεγονός πως στη σάτιρα αυτή, μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη διαχρονική ουσία της διαφθοράς στην ανθρώπινη φύση κάνοντας τις αναπόφευκτες συγκρίσεις με το σήμερα. «Ένα είναι βέβαιο, ότι όσοι το διαβάσουν ή το δουν, θα βρούνε κάποιον διπλανό τους ή και – αν έχουν το κουράγιο – τον ίδιο τους τον εαυτό μέσα στο έργο», γράφει χαρακτηριστικά στην τεκμηριωμένη εισαγωγή του ο Λουκάς Αξελός.

2) Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης, Βραχυγραφίες, εκδ. Ιωλκός, Αθήνα 2014. Ο εκδότης και ποιητής Κωνσταντίνος Ι. Κορίδης, στις ποιητικές του αυτές βραχυγραφίες, με στοχαστικό, λιτό, πυκνό, ειρωνικό αλλά και συνάμα ρομαντικό στίχο περιδιαβαίνει σε ανορθολογικά ποιητικά μονοπάτια επιβεβαιώνοντας ότι «ουκ εν το πολλώ το ευ». Δείγμα γραφής: «Το ρόδι του τραπεζιού ράγισε… / Οι ξεραμένοι χυμοί απέσπασαν την προσοχή, / λέρωσαν το ύφασμα. / Βρομιά στη βρομιά δεν την αντιλαμβάνεσαι».

3) Δημήτρης Κακαβελάκης, Αντί-Σώματα, εκδ. Έρεισμα, Χανιά 2014. Γνωστός από το πλούσιο ποιητικό και όχι μόνο έργο του, ο Δημήτρης Κακαβελάκης προσθέτει άλλον ένα κρίκο στην ενδιαφέρουσα δουλειά του. Δείγμα γραφής: «Η πέτρα ανάμεσα από μεσότοιχους τρέλας… / Με πέτρα βουλιάζεις / Με πέτρα πολεμάς / Με πέτρα κτίζεσαι σε τείχη / Μακρά και σε καθεδρικές ανυψώσεις».

4) Μπάμπης Αναγιωτός, Μνήμες μιας πόλης, Λεμεσός 2013. Ποιήματα εμπνευσμένα και φορτισμένα από την έννοια της Μνήμης, της μνήμης για την Πόλη – την πόλη που χάθηκε, αλλά δεν ξεχάστηκε. Δείγμα γραφής: «Κάποτε πέθαινες στο πατρικό σου σπίτι / κι ήταν το σόι και οι φίλοι σου εκεί / το δείλι έπεφτε χλωμό απ’ τον φεγγίτη / και σκέπαζε το άγνωστο σαν πέπλο η σιωπή».

5) Αναστάσιος Χαμάλης, Τα λογογράμματα της αλήθειας, εκδ. Αιγαίον, Λευκωσία 2012. Άλλη μια αξιόλογη ποιητική συλλογή που μας έρχεται από τη μαρτυρική Κύπρο. Ποίηση που τη διαπερνά μια βαθιά ελληνικότητα, αλλά και στοχαστικότητα «Έτσι που τίποτα να μην θυμίζει, ότι ζήσαμε κάποτε / ανέγγιχτοι από τον ίσκιο του θανάτου».

6) Κώστας Πάτσης, Μια στιγμή τ’ αρμόνιο, εκδ. Φαρφουλάς, Αθήνα 2013. Δέκα οκτώ και ένα ποιήματα απαρτίζουν τη μικρή αυτή συλλογή στίχων του Κώστα Πάτση. Δείγμα γραφής: «Μια γέφυρα που το υλικό της η πέτρα / και όχι ένας καπνός που βγαίνει από το στόμα. / Μια γέφυρα. Μια Πέτρινη γέφυρα / ν’ αρχίσει το άλλο ποίημα…».