ΔΟΚΙΜΙΟ-ΜΕΛΕΤΕΣ

1) Τζωρτζ Φρέντερικ Άμποτ, Λαϊκός Μακεδονικός Πολιτισμός, προλεγόμενα Ευάγγελος Αυδίκος, εισαγωγή, μτφ., σχόλια Παύλος-Πάικος Τσουμής, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2009. Ολόκληρος ο λαϊκός μακεδονικός πολιτισμός κλεισμένος μέσα σε ένα βιβλίο. Με την έγκριτη υπογραφή του ειδικού απεσταλμένου του Καίμπριτζ Τζωρτζ Φρέντερικ Άμποτ,  συγγραφέα του γνωστού μας Ένας Άγγλος στην Μακεδονία του 1900, ο οποίος με επιστημονική επάρκεια και αδιαμφισβήτητο σεβασμό στα ιστορικά πεπραγμένα ξεναγεί τον αναγνώστη στην κυψέλη του ιδιωτικού βίου, της καθημερινότητας και των λαϊκών παραδόσεων των εθνοτήτων της Μακεδονίας του 1900. Μια ενδελεχής έρευνα που πιστοποιεί ότι ο μακεδονικός Ελληνισμός έχει βαθύτατες ρίζες, ότι οι ελληνόφρονες κάτοικοί της, αρκετοί από αυτούς βλαχόφωνοι ή και σλαβόφωνοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως συνεχιστές της κληρονομιάς των μεγάλων Ελλήνων βασιλέων Φιλίππου και Αλεξάνδρου, ως ιστορική συνέχεια του μέγιστου ήρωα των Πανελλήνων, Ηρακλή…

2) Αιματηρή αλήθεια / Bloody truth, εκ­δόσεις «Κίνηση για ελευθερία και δικαιοσύνη στην Κύπρο», Λευκωσία, Κύπρος 2009. Μια δίγλωσση έκδοση με σκοπό να ρίξει φως στην νεότερη ιστορία της Κύπρου. Και που υπογράφει μια ειδική ομάδα ερευνητών υπό τη σκέπη της Κίνησης για Ελευθερία & Δικαιοσύνη στην Κύπρο, η οποία και ιδρύθηκε από Έλληνες Κυπρίους το 2008 για την προώθηση των Δικαίων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μέσα από έγγραφα ντοκουμέντα – που αναφέρονται κυρίως στην περίοδο των ετών 1955-1967, κατά την οποία η Αγγλία εφάρμοσε αιματηρά την μέθοδο διαίρει και βασίλευε, διαχωρίζοντας τους Κυπρίους σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους και ουσιαστικά σηματοδότησε τα σκοτεινά χρόνια που ήρθαν, με αποκορύφωμα την τουρκική εισβολή το 1974, αλλά και το εκτρωματικό σχέδιο Ανάν του 2004, το βιβλίο αυτό τολμά να αποκαλύψει την αλήθεια των γεγονότων κονιορτοποιώντας την τουρκική προπαγάνδα.

3) Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης – Κώστας Φωτεινάκης, Νότης Περγιάλης. Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι, εκδόσεις Φαρφουλάς, Αθήνα 2010. Ένας ύστατος φόρος τιμής στον άνθρωπο και καλλιτέχνη Νότη Περγιάλη, με βάση σπάνιο αρχειακό υλικό, αλλά και την εμπειρία των συγγραφέων που είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν από κοντά. Μια ειλικρινής ματιά πάνω στη ζωή του ηθοποιού, θεατρικού συγγραφέα και στιχουργού, μιας προσωπικότητας με πολλαπλή ακτινοβολία, ο οποίος και θα μείνει για πάντα γνωστός στο πλατύ κοινό ως ο εμπνευστής των στίχων του τραγουδιού του Μάνου Χατζηδάκι Πάμε μια βόλτα στο φεγγάρι…

4) Απόστολος Πανταζής, Καρλ Μαρξ Καρλ Πολάνυι: Η γένεση του κοινωνικού κράτους, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2009. Mια σημαντική έρευνα πάνω στα κοινά σημεία πλεύσης της μαρξικής κριτικής της πολιτικής οικονομίας και του ιστορικογενετικού προτύπου ανάλυσης του Καρλ Πολάνυι, σημεία που στρέφονται γύρω από τη σημασία συγκρότησης ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους που προτάσσει το δικαίωμα στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στη στέγαση. Ο συγγραφέας κατέχει το θέμα του και συμβάλλει ουσιαστικά στην γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τον «άγνωστο» γι’ αυτό, αλλά εξαιρετικά σημαντικό διανοητή Καρλ Πολάνυι. Σε μια περίοδο έντονης υποχώρησης των δικαιωμάτων των εργαζομένων και συστηματικής αποδόμησης του κοινωνικού κράτους, η εργασία του Απόστολου Πανταζή είναι καθόλα επίκαιρη.

5) Γιώργος Χατζηστεργίου, Η Γη τρέμει! Άνθρωποι και κατασκευές σε έναν κόσμο που αλλάζει, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009. Σε μια προσεγμένη, αρτιστίκ έκδοση με ασπρόμαυρες φωτογραφίες, ο συγγραφέας, δοκιμιογράφος και πολιτικός μηχανικός Γιώργος Χατζηστεργίου μας ξεναγεί στον κόσμο του χθες, του σήμερα και του αύριο με όχημα τις κατασκευές. Γιατί ένα κτήριο δεν είναι μόνο «πέτρα, οπλισμένο σκυρόδεμα, τούβλα και τα λοιπά», αλλά συνδέεται άμεσα με την κοινωνία που το δημιουργεί και το διαχειρίζεται. Ή όπως σοφά έγραψε ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ και καίρια παραθέτει στην εισαγωγή του ο συγγραφέας, «Τα γεγονότα της ανθρώπινης ζωής, είτε της δημόσιας είτε της ιδιωτικής, συνδέονται τόσο στενά με την αρχιτεκτονική, ώστε οι περισσότεροι μελετητές μπορούν να αναπαραστήσουν ένα έθνος ή ακόμα και τα άτομα με τις συνήθειές τους στην πραγματική τους διάσταση και μόνο από τα απομεινάρια των τεχνικών τους έργων».

6) Τάκης Φωτόπουλος, Η Ελλάδα ως προτεκτοράτο της υπερεθνικής ελίτ: Η ανάγκη για έξοδο από την Ε.Ε. και για Αυτοδύναμη Οικονομία, εκδ. Γόρδιος, Αθήνα 2010. Το βιβλίο αυτό πραγματεύεται τα πραγματικά (συστημικά) αίτια της σημερινής βαθιάς ελληνικής οικονομικής κρίσης. Κλειδί της ερμηνείας για την ιστορική εξέλιξη του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού θεωρείται το εξωστρεφές μοντέλο εξαρτημένης ανάπτυξης που κυριάρχησε στη χώρα μετά τον εμφύλιο και εντάθηκε με την ένταξή μας στην Ε.Ε. και την Ο.Ν.Ε. Αυτό σημαίνει ότι η άμεση έξοδος από την Ε.Ε., στο πλαίσιο του προτεινόμενου πλήρως επεξεργασμένου πακέτου εναλλακτικών μέτρων, δεν αποτελεί μόνο την αναγκαία και επαρκή συνθήκη για την έξοδο από την κρίση χωρίς τη σημερινή κατεδάφιση των κοινωνικών κατακτήσεων δεκαετιών από τα ληστρικά μέτρα που επέβαλε η υπερεθνική ελίτ και η κοινοβουλευτική Χούντα. Είναι, επίσης, και η βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία των βάσεων οικονομικής αυτοδυναμίας (όχι αυτάρκειας) και τη συμβολή στο κτίσιμο μιας νέας Ευρώπης των λαών και των περιφερειών που θα βασίζεται στον αυτοκαθορισμό και την ποιοτική ανάπτυξη, στον δρόμο προς μια Περιεκτική Δημοκρατία.

7) Λ. Βατικιώτης, Κ. Βεργόπουλος, Μ. Γκίβαλος, Μ. Ζέρβας, Γ. Κουζής, Κ. Λαπαβίτσας, Σ. Μαυρουδέας, Π. Παπακωνσταντίνου, Γ. Τόλιος. Ο χάρτης της κρίσης – Το τέλος της αυταπάτης, εκδ. Τόπος, Αθήνα 2010. Η σαρωτική κρίση που ζούμε είναι ίδια με προηγούμενες οικονομικές και κοινωνικές κρίσεις και ταυτόχρονα πολύ διαφορετική. Εννέα σημαντικοί επιστήμονες χαρτογραφούν στον παρόντα τόμο τα όρια, το βάθος, την καταγωγή, τις αιτίες, τις συνέπειες της κρίσης: σε κοινωνικό/θεσμικό, σε οικονομικό, κοινωνικό, εργασιακό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Όλοι συμφωνούν σε ένα σημείο: το Μνημόνιο όχι μόνο δεν αποτελεί μονόδρομο, αλλά οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αδιέξοδο. Στο πλαίσιο αυτό ιχνηλατούνται πιθανές εναλλακτικές επιλογές, αφού ο τρόπος εξόδου από την κρίση θα καθορίσει το μέλλον της χώρας. Με σημείο εκκίνησης θέσεις που καλύπτουν μεγάλο φάσμα της ελληνικής αριστεράς, οι μελέτες αυτές επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του θέση για την υπέρβαση, τη δική του δυναμική στάση σ’ αυτόν τον ανεξέλεγκτο πόλεμο.

8) Αmi Mims, Ο Ρίτσος του Εικονοστασίου, Kεντρική διάθεση: εκδόσεις Παπαζήση, χ.χ.έκδ. Ένας λίθος και όχι ένα λιθαράκι για τη ζωή και το έργο του Γιάννη Ρίτσου από την ακαταπόνητη για ό,τι ελληνικό, Ιρλανδέζα Amy Mims. Οι γνωστές και οι άγνωστες πλευρές του ποιητή αναδύονται με γλαφυρό τρόπο από τη βραβευμένη μεταφράστριά του, η οποία και διεισδύει στα άδυτα του εννιάτομου αυτοβιογραφικού του έργου Εικονοστάσιο Ανωνύμων Αγίων. Στις σελίδες αυτές ο αναγνώστης με οδηγό τη Mims θα συναντηθεί με το πικάντικο χιούμορ του ποιητή, την έντονη ερωτική απελευθέρωση, την συχνά ελευθεριάζουσα γλώσσα του, αλλά και την βαθιά του πίστη και αναπάντεχη ευλάβεια.

9) Για τον Γιώργο Σεφέρη, επιμέλεια, Ελένη Αντωνιάδου, Γιώργος Γεωργής, Κώστας Λυμπούρης, εκδόσεις Αίπεια, Αθήνα 2009. Σε συνεργασία με τις εκδόσεις Παρουσία και με τη στήριξη της Εταιρείας Φίλων του Σπιτιού της Κύπρου, ένα ακόμη βιβλίο-φόρος τιμής στον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Συγκεκριμένα, η έκδοση περιλαμβάνει τα πρακτικά της ημερίδας με τίτλο «Για τον Γιώργο Σεφέρη», δηλαδή μια σειρά από ενδιαφέρουσες μελέτες που άπτονται όχι μόνο του ποιητικού έργου του Σεφέρη αλλά και της δισυπόστατης πορείας του ως ποιητή και διπλωμάτη. Το βιβλίο συνοδεύεται από DVD με την ταινία του Νίνου Φενέκ Μικελίδη «…Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν».

10) Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80: Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό, Συλλογικό έργο, επιστημονική επιμ. Παναγής Παναγιωτόπουλος, Βασίλης Βαμβακάς, εκδόσεις Πέρασμα, Αθήνα 2010. Η δεκαετία του ’80 υπήρξε σημαντική, υπήρξε καθοριστική για αυτό που ζούμε σήμερα, γι’ αυτό που είμαστε. Πολύ υποστηρίζουν ότι ουσιαστικά διχοτομείται στην περίοδο 1980-1985, που θεωρείται το απόγειο της μεταπολίτευσης και στην περίοδο 1986-1989, που θεωρείται η μεταβατική περίοδος για την Ελλάδα στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης και της νέας εποχής. Υπό την έννοια αυτή, αν και έχουν περάσει από το τέλος της 20 ήδη χρόνια, είναι σαν να ήταν χτες. Στη δεκαετία του ‘80 εκδηλώθηκαν, ή πάλι καταστάλαξαν και μορφοποιήθηκαν, πράγματα και τάσεις και συμπεριφορές και μεταβολές – στην κοινωνία, στην οικονομία, στην επικοινωνία, στα μικρά και στα μεγάλα, παντού – που ήδη προκύπτει ότι επικαθόρισαν την συνέχεια βαθύτερα απ’ ό,τι τα γεγονότα άλλων, θεωρούμενων σημαντικότερων, εποχών. Στη δεκαετία του ’80 βρίσκονται, σαν σε ένα θολό καθρέφτη, πλήθος ίχνη του σήμερα και πρόδρομα σημάδια του αύριο.  Το συγκεκριμένο λεξικό περιλαμβάνει 246 λήμματα και αποτελεί μια κριτική χαρτογράφηση αυτής της περιόδου, από 145 πανεπιστημιακούς (της Ελλάδας και του εξωτερικού), από ανθρώπους της κριτικής και της λόγιας δημοσιογραφίας, από καλλιτέχνες και γενικά ανθρώπους με έντονη στοχαστική μέριμνα.   

11) Δημήτριος Σ. Πηχωρίδης, Η ιστορία μας: Η ιστορία των δύο ορφανών, εκδόσεις Περγαμηνή, Αθήνα 2010. Μνήμες και βιώματα του Δημήτριου Σ. Πηχωρίδη, ενός Πόντιου αυτοδίδακτου ζωγράφου, που μολονότι δούλεψε κυρίως ως ελαιοχρωματιστής, άφησε πίσω του μια σειρά από έργα πάνω σε πακέτα από τσιγάρα, χαρτόνια και μουσαμάδες, αλλά και αυτές τις χειρόγραφες σημειώσεις που φανερώνουν πολύτιμες πληροφορίες για τον Πόντο και τη δύσκολη ζωή των Ποντίων πριν τη Μικρασιατική Καταστροφή. Με την ευγενική ματιά και επιμέλεια της κόρης του Μαρίας Πεχωρικίδου.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

1) Μάκης Αποστολάτος, Διαστολή και συστολή των σωμάτων, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2010. Κύκνειο άσμα (εκδόθηκε λίγο πριν φύγει) του γνωστού ποιητή και συγγραφέα Μάκη Αποστολάτου, εκδότη και διευθυντή της γνωστής μας «Ομπρέλας». Φαντάζει ίσως μεταθανάτιος έπαινος, δεν είναι όμως, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης. Η συλλογή αυτή υπηρετεί πραγματικά τον ποιητικό λόγο με στίχους όπως οι παρακάτω: «Οι αναζητήσεις θάβονται κάτω απ’ το βάρος / προγόνων και μύθων. / Ο χρόνος ζευγάρωσε με τη λήθη / λιγόστεψαν τις αντιστάσεις κι εμπλουτίζουν τις επιφάνειες. / Ιδιωτεύω / Ίσως γυρίσω / αφού γεννήσουν τα ποιήματα τους ποιητές».

2) Κώστας Χατζηαντωνίου, Αγκριτζέντο, εκδόσεις Ιδεόγραμμα, Αθήνα 2009. Στην πόλη του Αγκριτζέντο, στη Σικελία τη γεμάτη χρώματα, αρώματα και αισθήσεις της Μεσογείου. Εκεί διαδραματίζεται η πλοκή του μυθιστορήματος του γνωστού κυρίως από το ιστορικό του έργο Κώστα Χατζηαντωνίου. Ο συγγραφέας μπλέκει στα «δίχτυα» του τις τύχες ενός γιατρού που πορεύεται με οδηγό τον φιλόσοφο Εμπεδοκλή, μιας ζωγράφου που αναζητεί τη λύτρωση σε μιαν απρόβλεπτη μοίρα, ενός Έλληνα που επιστρέφει στον πρώτο του έρωτα, ενός παρανόμου που ψάχνει καταφύγιο και ενός αποσχηματισμένου ιερέα που φλερτάρει με μιαν άλλη Σικελία… Με έναν εξαιρετικά πρωτότυπο τρόπο και μια γραφή που μας φέρνει σε επαφή με τις καλές στιγμές της πεζογραφικής μας παράδοσης, ο Χατζηαντωνίου επιβεβαιώνει την αυθεντική του στόφα.

3) Βάλτερ ο Χεροδύναμος, μτφ., εισαγωγή, σχόλια Δημήτρης Γ. Πεταλάς, εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2009. Ένα ποιητικό ταξίδι σε κόσμους μακρινούς και ξεχασμένους, σε εποχές ηρωικές, σε ένα παράλληλο σύμπαν όπου ο μύθος και η πραγματικότητα μπλέκονται αριστοτεχνικά. Αυτό είναι το ποίημα Βάλτερ ο Χεροδύναμος, μια λατινική διασκευή χαμένου ηρωικού άσματος από τον κύκλο των Νιμπελούνγκεν, το οποίο και γράφτηκε μεταξύ του Θ΄ και του Ι΄ αιώνα στην μονή Sankt Gallen της Αλαμανικής Ελβετίας από άγνωστο συγγραφέα. Ένα συναρπαστικό πεζό τραγούδι κατευθείαν βγαλμένο από τα σπλάχνα της γερμανικής μυθολογίας, εξαιρετικά μεταφρασμένο και υποδειγματικά σχολιασμένο από τον Δημήτρη Πεταλά, μεταφραστή του έτερου μεγαλειώδους έπους Το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν.

4) Νίκος Ορφανίδης, Η Λυπημένη στο μαγεμένο δάσος και Τα χαρωπά τραγούδια της μητέρας, εκδόσεις Ακτή, Λευκωσία 2008 & 2009. Ο Νίκος Ορφανίδης δεν είναι απλώς ποιητής. Είναι καλός ποιητής και αψευδές δείγμα αποτελούν οι δύο νέες του συλλογές. «Έτσι είναι που ψηλαφώ συνωμοτικά / τα πατήματα των αλόγων. / Στο θόλο τ’ ουρανού ταξιδεύουν / όλα τα άλογα των αντρειωμένων της γης / οι οπλές τους ηχούν παράξενα τις νύχτες / έρημη η πόλη κι οι δρόμοι άφαντοι. / Έτσι είναι που ανεβαίνω μαζί τους / στο θόλο του ουρανού /έπαψα πια να κρύβομαι πίσω από τις πόρτες / ύμνοι και ικεσίες και φωνές μας ακολουθούν / κι εκείνα τα τραγούδια που ακούγαμε παιδιά…»

5) Γιώργος Ρούβαλης, Ξεχασμένα Πορτραίτα, εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα 2010. Ο Γιώργος Ρούβαλης γράφει κυρίως πεζά. Παρένθετο μπορεί να θεωρηθεί το ποιητικό του έργο· όχι όμως έλασσον. Πολλώ μάλλον όταν περιλαμβάνει κομμάτια όπως τα εξαιρετικής στιλπνότητας, ιθαγένειας και συμπυκνωμένης συγκίνησης ποιήματα Σύκα απ’ το χωριό μου και Τα άστρα τ’ Αναπλιού.

6) Νίκος Χιδίρογλου, Όχι στην παλιά πόλη, εκδόσεις Ερωδιός, Αθήνα 2009. Η πρώτη λογοτεχνική δουλειά του δημοσιογράφου Νίκου Χιδίρογλου έχει πολεμικό και συνάμα φιλοσοφικό χαρακτήρα. Στο όχι πολύ μακρινό μέλλον, στην Αθήνα του 2020 μ.Χ., «σε έναν κόσμο γκρίζο, ατομιστικό και παγκοσμιοποιημένο», ο ήρωάς του περιπλανιέται έρημος, αλλά όχι μόνος. Παρέα του έχει την ποίηση να τον συντροφεύει, σε μια πολιορκημένη Παλιά Πόλη που βράζει και φλέγεται, αναζητώντας το νέο της πρόσωπο…